Туған-туыстармен араласу азайып барады – зерттеу

Қазақстандық стратегиялық зерттеулер институты (ҚСЗИ) жүргізген әлеуметтік зерттеу ел тұрғындары арасындағы әлеуметтік байланыстардың әлсіреу тенденциясын көрсетіп отыр. Қазіргі таңда көптеген азаматтар әлі де болса, берік туыстық қарым-қатынастарды қолдағанымен, бұл байланыстардың санының қысқарып бара жатқандығы байқалады, әсіресе кейбір топтар арасында, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.

ҚСЗИ зерттеуіне сәйкес, 2025 жылдың наурыз-сәуір айларында еліміздің барлық 17 облысы мен үш ірі қаласынан 8 001 респондентті қамти отырып жүргізілді.

Зерттеу барысында қатысушыларға «Сізде қандай туыс бар, олармен маңызды мәселелерді талқылай аласыз?» деген сұрақ қойылған. Жауаптар мынадай болды:

• 10 және одан көп туыс – 29,9%
• 5–9 туыс – 21,3%
• 3–4 туыс – 28,2%
• 2 туыс – 10,3%
• 1 туыс – 5,3%
• Туыстары жоқ – 5%

Шамамен үштен бір бөлігін (29,9%) құрайтын респонденттер 10 және одан көп туысымен тығыз эмоционалдық байланыста екендерін айтты.

Зерттеушілер туыстық байланыстардың адамның психоэмоционалды тұрақтылығын сақтауда және психикалық денсаулықтың алдын алуда үлкен рөл атқаратынын атап өтті. Психикалық аурулар еңбекке жарамсыздықтың жоғалтуынан туындайтын барлық жылдардың алтыдан бір бөлігін құрайды, ал ауыр аурулар өмір ұзақтығын 10-20 жылға қысқартады. Бұл мәселелер әсіресе жастар арасында өзекті: 10-24 жас аралығындағы адамдарда психикалық аурулар барлық ауру жүктемесінің шамамен 45%-ын құрайды.

Зерттеу барысында британдық антрополог Робин Данбардың әлеуметтік байланыстар теориясы қолданылды. Данбардың теориясы бойынша, адам тұрақты қарым-қатынастарды тек шектеулі адамдармен ғана ұстай алады. Данбар саны – шамамен 150 адам, бұл белсенді әлеуметтік байланыстардың шегі. Әлеуметтік шеңбердегі адамдардың саны төмендегідей категорияларға бөлінеді:

• 5 адамға дейін – «негізгі топ»;
• 15 адамға дейін – жақын достар;
• 50 адамға дейін – «жақын шеңбер»;
• 150 адамға дейін – таныстар;
• 500 адамға дейін – таныс адамдар;
• 1500 адамға дейін – пассивті қабылданатын адамдар.

Зерттеуге қатысушылардың 10 және одан көп туыстары бар респонденттері көбінесе Түркістан, Маңғыстау, Жамбыл және Қызылорда облыстарында тұрады. Бұл өңірлерде адамдардың бойында ұжымдық мінез-құлық қалыптасқан, олардың ішінде өзара көмек көрсету жүйесі «біз – біз үшін» деген ұстаныммен жұмыс істейді.

Зерттеу нәтижесінде респонденттердің 21,3% (5-9 туыс) байланыс жасайтындары орташа деңгейдегі қолдау жүйесін қалыптастырғанын көрсетті. Мұндай байланыстар әсіресе Астана, Алматы, Шымкент және Абай облыстарында жиі кездеседі.

Сонымен қатар, респонденттердің 28,2% (3-4 туыс) байланыс орнатқан, бұл топтың әлеуметтік байланыстары қаладағы миграциялық процестерге ұшыраған және үлкен қалаларда тұратын адамдардан тұрады.

Зерттеу қатысушылардың 10,3%-ы және 5,3%-ы тек екі немесе бір ғана туыспен жақын байланыста екендерін айтты. Бұл категория әсіресе Қарағанды, Шығыс Қазақстан және Ақмола облыстарында кең таралған.

Ең алаңдатарлық жағдай – респонденттердің 5%-ы, яғни 398 адам, ешқандай туыспен тығыз байланыс орнатпаған. Әлеуметтік оқшаулану бұл адамдардың арасында депрессия, алаңдаушылық және жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін арттырады.

Зерттеу авторлары әлеуметтік оқшауланудың мәселесін шешу үшін адамдарға жаңа әлеуметтік байланыстарды орнатуға, клубтар мен волонтерлік ұйымдарға қатысуға және кәсіби мамандардан көмек сұрауға кеңес береді. Сонымен қатар мемлекетке әлеуметтік инфрақұрылымды нығайту және горизонтальды әлеуметтік байланыстарды қолдау маңызды.