Қазақстан шахталарындағы қауіпсіздік қалай ұйымдастырылады?

Бүгін Қазақстанда Шахтерлер күні аталып өтілуде. Көмір – еліміздегі электр энергиясының негізгі көзі, сондықтан шахталардың өндірістік қуаты стратегиялық маңызға ие. Алайда жер асты жұмыстары әрқашан қауіпті кәсіп саналады. Қазақстан шахталарында қауіпсіздік жұмыстары қалай сақталады? BAQ.KZ тілшісі осы сұраққа жауап іздеп көрген болатын.

Редакция Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Мемлекеттік еңбек инспекциясы комитетіне жолдаған ресми сауал Төтенше жағдайлар министрлігіне жолданып, төтеншеліктер шахтадағы қауіпсіздіктің қадағалануына қатысты жауап берді.

Цифрлық бақылау және заманауи жүйелер

Өнеркәсіптік қауіпсіздік стандарттарына сәйкес, бүгінде барлық шахталар бақылау, апат туралы жедел хабарлау, персоналды қадағалау және іздеу жүйелерімен жабдықталуы қажет. Арнайы диспетчерлік қызмет дабылды хабарламаны әрбір кеншіге қай жерде жүрсе де тікелей жеткізе алады.

Сонымен қатар шахтадағы барлық жұмысшы мен техниканың нақты орнын көрсететін позициялау жүйесі енгізілген.

Жаңа заман талабына сай цифрлық технологиялар, заманауи жабдықтар мен механизацияланған техникалар еңбек жағдайын едәуір жеңілдетуде.

Бақылау, авариялар туралы хабарлау, персоналды позициялау және іздеу жүйесі кен диспетчерінің кодтық, мәтіндік немесе дауыстық хабарламалардың бірін жерасты қазбаларындағы әрбір жұмыскерге шахтаның қай жерінде жүрмесін, тікелей жеткізеді және шахтада жүрген персонал мен техниканы позициялау жүйесі тау-кен қазбаларының барлық аймағын қамтиды. Оған қоса жаңа цифрлық заманауи жабдықтар және жаңа техника түрлері қолданысқа берілуде. Қауіпті өндірістік объектілерде жұмыс істейтін әр жеке тұлға өрт қауіпсіздігі мен өнеркәсіптік қауіпсіздік мәселелері бойынша оқудан және нұсқама алудан, қайта даярлықтан, білімін тексеруден өтеді, – деді Тау-кен металлургия өнеркәсібіндегі мемлекеттік бақылау және қадағалау басқармасы.

Бұрын және қазір…

Кеніштердегі ең басты қауіпсіздік қағидаларының бірі – жұмысшыларды алдын ала оқыту дәстүрі. Ведомствоның мәліметінше, бұрынғы жылдары шахтаға жаңадан келген әрбір қызметкер өндірістік ортаға бірден кірмей, алдымен арнайы оқу орталықтарында дайындықтан өтетін. Бұл сабақтар өндірістен тыс уақытта ұйымдастырылып, еңбек қауіпсіздігі мен санитарлық талаптарды сақтаудың қыр-сырын үйретуге бағытталды. Оқу курсын толық меңгергеннен кейін ғана жұмысшы емтиханға жіберілетін. Тестілеуді кеніштің бас инженері немесе арнайы комиссия өткізді. Қатаң сынақтан өткендер ғана шахтаға жұмысқа кіріссе, талаптарды толық игермегендер қайтадан оқуға жіберілген.

Осылайша, кенші мамандығының жауапкершілігі мен еңбек қауіпсіздігі бірінші кезекте бағаланды.

Қазіргі таңда бұл жүйе заман талабына сай жаңартылып отыр. Тау-кен жұмыстарын жүргізетін қауіпті өндіріс нысандарында бақылау толықтай дерлік цифрлық жабдықтар арқылы іске асырылуда. Заманауи сенсорлар, онлайн-мониторинг жүйелері және автоматтандырылған қадағалау құралдары қауіпсіздікті жаңа деңгейге көтерді. Бұдан бөлек, шахталардағы ең ауыр әрі қауіпті жұмыстардың басым бөлігі механизацияланған, – делінген министрліктің ресми жауабында.

Белгілі болғандай, бұл тек еңбек өнімділігін арттырып қана қоймай, адам өміріне төнетін қауіп-қатерді едәуір азайтады.

Өндірістік бақылау және қатаң ереже

Қауіпті өндірістік нысандарда еңбек қауіпсіздігі – қатаң сақталуы тиіс басты талаптардың бірі. Мұндай орындарда әрбір қадам нақты ережелерге бағынады, себебі кен өндіру сияқты жоғары қауіп-қатері бар салада ең алдымен жұмысшының өмірі мен денсаулығы қорғалуы қажет.

Осы мақсатта ұйымдарда арнайы өндірістік бақылау қызметі жұмыс істейді. Бұл құрылым қауіпті өндірістік объектілерде қауіпсіздік талаптарының сақталуын жүйелі түрде қадағалайды. Яғни тек техникалық жабдықтарды бақылап қана қоймай, әрбір процестің заңға және белгіленген нормаларға сай орындалуын қамтамасыз етеді.

Өндірістік бақылау ресми негізде жүргізіледі. Ол үшін ұйым басшысы арнайы бұйрық шығарып, бақылау тәртібі мен тәртіптің құқықтық негізін бекітеді. Әдетте бұл құжатта өндірістік бақылауды жүзеге асыратын лауазымды тұлғалардың құқықтары мен міндеттері анық жазылады. Осылайша, жауапты қызметкерлердің әрекеті заңдық тұрғыдан реттеліп, олардың міндетіне тексеру, бақылау және қажет болған жағдайда қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған шараларды қабылдау жатады, – дейді ТЖМ.

Бұл жүйе жұмысшылардың қауіпсіздігін арттырып қана қоймай, ұйымның өндірістік мәдениетін көтеруге де ықпал етеді.

Шахтадағы қауіпсіздікке кім жауапты?

Қазақстанда қауіпті өндірістік нысандарды бақылау тікелей Төтенше жағдайлар министрлігінің құзыретіне кіреді. Ведомствоның негізгі міндеті – өнеркәсіптік қауіпсіздік талаптарының орындалуын мемлекеттік деңгейде қадағалау. Заңнамаға сәйкес, шахталар қауіпті өндірістік объектілер санатына жатады, сондықтан олардың жұмыс істеуі әрқашан ерекше назарда.

2025 жылдың 24 маусымында Мемлекет басшысы азаматтық қорғау және энергетика саласындағы бірқатар заңнамалық актілерге өзгерістер енгізді. Соның ішінде өнеркәсіптік қауіпсіздікке қатысты маңызды жаңалық – әрбір қауіпті өндірістік ұйым өз құрылымында жеке өндірістік бақылау қызметін құруға міндеттелді. Бұл бөлім тікелей басшылыққа бағынады және негізгі мақсаты – зиянды факторлардың алдын алу.

Бұған қоса, ұйымдар азаматтық қорғау саласындағы заң талаптарын орындауға, мемлекеттік инспекторлардың нұсқамаларын бұлжытпай жүзеге асыруға, сондай-ақ өрт және өндірістік қауіпсіздікті қамтамасыз етуге міндетті. Яғни тек ресми бақылау емес, нақты алдын алу шаралары қолға алынуы тиіс.

Қазіргі кезде мемлекеттік қадағалау бірнеше бағытта жүргізіледі: профилактикалық бақылау, жоспарлы және жоспардан тыс тексерулер, тергеп-тексеру жұмыстары. Мұндай шаралардың жиілігі Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексіне сәйкес анықталады. Мәселен, жоғары және орташа тәуекел деңгейіндегі ұйымдар жылына екі реттен артық тексерілмейді.

Айта кетерлігі, егер тексеріс барысында адам өміріне немесе денсаулығына тікелей қауіп төндіретін жағдайлар анықталса, мемлекеттік инспекторлар шұғыл шара қолдануға құқылы. Олар белгілі бір техниканы немесе өндірістік процестерді уақытша тоқтата алады. Ал анықталған бұзушылықтар дер кезінде жойылмаған жағдайда, жауапты тұлғалар заң бойынша жауапкершілікке тартылады.

Бұл жүйе өндіріс орындарында тәртіпті күшейтіп қана қоймай, жұмысшылардың қауіпсіздігін қорғауға бағытталған нақты қадам болып отыр.