Экстремизм мен терроризмнің алдын алу: қоғамның тұрақтылығы мен бейбітшілігін сақтаудың жаңа қадамдары

Қазіргі заманның сын-қатерлерінің бірі – экстремизм мен терроризм. Бұл құбылыстар тек жекелеген елдердің ғана емес, бүкіл адамзат қауымдастығының ортақ проблемасына айналды. Бүгінгі ақпараттық дәуірде радикалды идеялар ұлттық шекараларды мойындамай, интернет пен әлеуметтік желілер арқылы жылдам тарайды. Сондықтан қоғамдағы тұрақтылық пен бейбітшілікті сақтау үшін мемлекет пен азаматтардың күш-жігері бір арнаға тоғысуы тиіс.

Жаһандық үрдістер мен Қазақстандағы жағдай

Терроризмнің ауқымы жыл сайын өзгеріп отырады. Global Terrorism Index (2023) деректеріне сәйкес, 2022 жылы әлем бойынша терроризм құрбандарының саны 8 266 адамға жеткен. Қақтығыстардың негізгі бөлігі Африка мен Таяу Шығыс аймақтарында орын алды.

2014 жылы «ДАИШ» ұйымының белсенді кезеңінде террорлық шабуылдар саны күрт артып, әлем бойынша 16 мыңнан астам оқиға тіркелген. Бұл көрсеткіш кейін төмендегенімен, жаңа қауіп аймақтары пайда болуда. Бүгінде Сахараның оңтүстігіндегі Африка елдері терроризмнің басты ошағына айналып отыр.

Экономикалық тұрғыдан алғанда, терроризмнің әлемдік экономикаға келтірген шығыны 2022 жылы 70 млрд АҚШ долларын құрады (Institute for Economics and Peace мәліметі бойынша).

Қазақстан тәуелсіздік жылдарында өзін діни төзімділік пен этникалық келісімге негізделген мемлекет ретінде танытты. Дегенмен, елде экстремизм мен терроризм қаупі толығымен жойылды деу қателік болар еді.

– 2011 жылы Ақтөбе, 2012 жылы Атырау, 2016 жылы Тараз бен Ақтөбе қалаларында лаңкестік сипаттағы оқиғалар орын алған. Бұл жағдайлар қоғамға үлкен сабақ болды.

– ҚР ҰҚК мәліметінше, 2010–2022 жылдар аралығында экстремизм және терроризмге қатысты 500-ден астам қылмыстық іс қозғалған.

– Мемлекет бұл қауіптің алдын алу үшін 2013–2017 және 2018–2022 жылдарға арналған діни экстремизм мен терроризмге қарсы мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асырып, тұрақты түрде жалғастырып келеді.

Алдын алудың жаңа тәсілдері

Интернет – радикалды топтардың басты құралы. Сондықтан «Киберқалқан» жобасы іске қосылып, экстремистік контентті анықтау мен бұғаттау жүйесі жетілдірілуде. Әлеуметтік желілердегі қауіпті топтарға мониторинг жүргізу арқылы жастардың радикалды идеяларға тартылуына тосқауыл қойылады.

2010 жылдан бастап мектептерде «Дінтану негіздері» пәні оқытылады. Бұл жастарға дәстүрлі дін мен деструктивті ағымдардың айырмашылығын түсінуге көмектеседі. Сонымен қатар жоғары оқу орындарында дінтану мамандығы бойынша теологтар даярлануда.

Ұлттық дәстүрлер мен мәдениетті дәріптеу – радикалды идеологияға қарсы иммунитет қалыптастырады. Жыл сайын 18 қазан – Рухани келісім күні аясында түрлі дін өкілдерінің қатысуымен форумдар мен кездесулер өткізіледі.

Қазақстан терроризмге қарсы жаһандық күресте белсенді ұстанымда. 2017 жылы еліміз БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне төрағалық етіп, экстремизмге қарсы халықаралық бастамаларды көтерді. Сондай-ақ ШЫҰ, ЕҚЫҰ аясында бірлескен бағдарламалар жүзеге асырылуда.

Big Data, жасанды интеллект жүйелері террористік желілерді анықтау, күдікті транзакцияларды бақылау үшін қолданылуда. Бұл жаңа технологиялар қауіптің алдын алудағы маңызды құралға айналып келеді.

Алматы қаласындағы тәжірибе

Алматы – Қазақстанның ең ірі мегаполисі әрі көпұлтты, көпконфессиялы қала. Мұнда экстремизмнің алдын алу бағытында жүйелі жұмыстар жүргізілуде.
– 2022 жылы Алматы қалалық Дін істері басқармасы 200-ден астам ақпараттық-түсіндіру іс-шарасын өткізіп, 20 мыңнан астам жасты қамтыды.
– 2023 жылы «Дін және ақпараттық кеңістік» атты республикалық форум ұйымдастырылып, сарапшылар медиасауаттылық пен ақпараттық қауіпсіздіктің жаңа тәсілдерін талқылады.

– Қала мешіттері мен шіркеулері жастарға арналған ашық есік күндері, дәрістер мен рухани кездесулер өткізіп, діни сауаттылықты арттыруға үлес қосуда.

– Әлеуметтік желілерде Алматы имамдары мен теологтарының ресми парақшалары белсенді жұмыс істеп, радикалды идеяларға қарсы контент таратып жүр.

Экстремизм мен терроризм – кез келген елдің тұрақтылығы мен қауіпсіздігіне төнетін үлкен қатер. Бұл қауіпке қарсы күрес тек құқық қорғау органдарының ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ ісі. Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, білім мен мәдениетті дамыту, жастардың діни сауаттылығын арттыру және халықаралық ынтымақтастық – бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтаудың басты кепілі.

Алматы қаласының тәжірибесі көрсеткендей, дін мен мәдениеттің, ғылым мен технологияның үйлесімді пайдаланылуы радикалды идеялардың алдын алып, қоғамның тұрақтылығын нығайта алады. Ең бастысы – бейбітшілік пен келісімді сақтау әр азаматтың ортақ жауапкершілігі екенін ұмытпау.